Psikolojide Öğrenilmiş Çaresizlik Nedir?
Öğrenilmiş çaresizlik, bireylerin tekrarlayan başarısızlıklar veya kontrol edemedikleri olumsuz durumlarla karşılaştıklarında, bu durumlardan kaçınmak veya çözüm bulmak yerine, çaresiz ve umutsuz hissetmeleri durumudur. Bu kavram, ilk olarak Amerikalı psikolog Martin Seligman tarafından yapılan deneyler sonucunda ortaya atılmıştır. Bu durumda olan bireyler, gelecekte karşılaşacakları zorluklarla başa çıkma yeteneklerine dair inançlarını kaybederler ve pasif bir tutum sergilerler. Bu, hem psikolojik hem de fizyolojik sonuçlar doğurabilir.
Öğrenilmiş Çaresizlik Nasıl Gelişir?
Öğrenilmiş çaresizlik, genellikle bir bireyin sürekli olarak olumsuz durumlarla karşılaşması ve bu durumları değiştirmek için yaptığı her şeyin başarısız olması sonucunda gelişir. Örneğin, bir öğrenci, matematik derslerinde sürekli düşük notlar alıyorsa ve çalıştığı halde bu durum değişmiyorsa, zamanla bu konuda çaresiz hissedebilir ve matematik derslerine yönelik motivasyonunu kaybedebilir. Bu öğrenme süreci, bireyin kontrol edemediği bir durumu kabullenmesiyle başlar ve zamanla genel bir çaresizlik duygusuna dönüşür.
Öğrenilmiş Çaresizlik Belirtileri
Öğrenilmiş çaresizlik yaşayan bireylerde çeşitli belirtiler gözlemlenebilir. Bunlar arasında:
Motivasyon Kaybı: Birey, daha önce ilgi duyduğu veya keyif aldığı aktivitelerden uzaklaşır ve bu tür aktivitelerden kaçınmaya başlar.
Pasif Davranışlar: Kişi, karşılaştığı sorunlarla başa çıkmak yerine, bu sorunları kabullenir ve çözüm aramaktan vazgeçer.
Kendine Güvensizlik: Birey, gelecekte karşılaşacağı durumlarla başa çıkabileceğine dair inancını kaybeder.
Depresyon: Uzun süreli çaresizlik duygusu, bireylerde depresyon gelişmesine neden olabilir.
Fiziksel Belirtiler: Yorgunluk, uyku problemleri, baş ağrıları gibi fiziksel belirtiler de görülebilir.
Öğrenilmiş Çaresizlikle Başa Çıkma Yöntemleri
Öğrenilmiş çaresizlikle başa çıkmak, bireyin bu durumu fark etmesi ve buna yönelik adımlar atmasıyla mümkündür. İşte bu süreçte yardımcı olabilecek bazı yöntemler:Birey, olumsuz düşüncelerini pozitif düşüncelerle değiştirmeyi öğrenmelidir. Bu, bireyin kendine olan güvenini artırabilir ve yeni durumlardan korkmamayı sağlayabilir.
Birey, büyük ve zorlayıcı hedefler yerine, ulaşılması daha kolay ve motive edici küçük hedefler belirleyerek bu hedeflere ulaşmanın hazzını yaşayabilir. Psikolojik destek almak, bireyin bu durumla başa çıkmasında önemli bir rol oynar. Profesyonel yardım almak, çaresizlik duygusuyla mücadelede etkili bir yöntemdir.Birey, hayatında değişiklikler yaparak, yeni ve pozitif deneyimler kazanabilir. Bu, bireyin gelecekte karşılaşabileceği zorluklara daha dirençli olmasını sağlar.
Sık Sorulan Sorular ve Cevapları
| Soru | Cevap |
|---|---|
| Öğrenilmiş çaresizlik nedir? | Öğrenilmiş çaresizlik, bireylerin tekrarlayan başarısızlıklar sonucu umutsuz ve pasif bir tutum sergilemesi durumudur. |
| Öğrenilmiş çaresizlik nasıl gelişir? | Bireyin sürekli olarak olumsuz durumlarla karşılaşması ve bu durumlardan kaçınma ya da çözüm bulma girişimlerinin başarısız olmasıyla gelişir. |
| Öğrenilmiş çaresizlik belirtileri nelerdir? | Motivasyon kaybı, pasif davranışlar, kendine güvensizlik, depresyon, fiziksel belirtiler gibi çeşitli belirtiler görülebilir. |
| Öğrenilmiş çaresizlik hangi yaşlarda ortaya çıkar? | Her yaşta görülebilir, ancak genellikle çocukluk ve gençlik dönemlerinde daha belirgin hale gelir. |
| Öğrenilmiş çaresizlik depresyona yol açar mı? | Evet, uzun süreli çaresizlik duygusu depresyon gelişmesine neden olabilir. |
| Öğrenilmiş çaresizlik nasıl tedavi edilir? | Psikoterapi, pozitif düşünme teknikleri, küçük hedefler belirleme, destek alma gibi yöntemlerle tedavi edilebilir. |
| Öğrenilmiş çaresizlikten nasıl kurtulabilirim? | Pozitif düşünme, küçük hedefler belirleme, destek alma ve yeni deneyimler yaşama gibi adımlar atarak bu durumdan kurtulabilirsiniz. |
| Öğrenilmiş çaresizlik ve depresyon arasındaki fark nedir? | Öğrenilmiş çaresizlik, kontrol edemediği durumlar karşısında bireyin umutsuz hissetmesi durumudur; depresyon ise genel bir ruh hali bozukluğudur. |
| Öğrenilmiş çaresizlik kalıcı mı? | Tedavi edilmediği takdirde uzun süre devam edebilir, ancak uygun tedaviyle aşılabilir. |
| Öğrenilmiş çaresizlikle ilgili hangi terapi türleri etkilidir? | Bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve pozitif psikoloji yaklaşımları etkili olabilir. |
| Öğrenilmiş çaresizlik toplumda yaygın mıdır? | Evet, özellikle başarısızlık deneyimleri yaşayan bireylerde yaygın olarak görülmektedir. |
| Öğrenilmiş çaresizlik hayvanlarda da görülür mü? | Evet, bu kavram ilk olarak hayvanlar üzerinde yapılan deneylerle ortaya çıkarılmıştır. |
| Öğrenilmiş çaresizlik bir insanın kariyerini nasıl etkiler? | Kariyer başarısızlıklarına karşı çaresizlik hissi, bireyin kariyerinde ilerlemesini engelleyebilir. |
| Öğrenilmiş çaresizlik eğitim hayatını nasıl etkiler? | Öğrencilerde motivasyon kaybına ve başarısızlığa yol açabilir. |
| Öğrenilmiş çaresizlikle başa çıkmada sosyal destek önemli midir? | Evet, sosyal destek, bireyin bu durumla başa çıkmasına yardımcı olabilir. |
| Öğrenilmiş çaresizlik genetik midir? | Genetik bir temel yoktur, ancak bireyin yaşadığı deneyimler ve çevresel faktörler etkilidir. |
| Öğrenilmiş çaresizlik nasıl önlenir? | Pozitif bir bakış açısı geliştirmek, küçük başarılarla motive olmak ve destek aramak önemlidir. |
| Öğrenilmiş çaresizlik fizyolojik sonuçlara yol açar mı? | Evet, yorgunluk, uyku problemleri gibi fizyolojik belirtiler de görülebilir. |
| Öğrenilmiş çaresizlikle ilgili hangi kitaplar önerilir? | Martin Seligman'ın "Öğrenilmiş Çaresizlik" kitabı bu konuda önemli bir kaynaktır. |
| Öğrenilmiş çaresizlik çalışma hayatını nasıl etkiler? | Bireyin iş performansını düşürebilir, iş yerinde stres ve kaygıya neden olabilir. |
